Albert Bandura
Albert Bandura er ein amerikansk psykolog som er kjent for sin
sosialkognitive teori om forventning om mestring (selfefficacy). Han vaks opp
under enkle kår i Canada. Faren var frå Polen og mora var frå Ukraina. På skulen
som Albert Bandura gjekk på var elvane stort sett lovelatt til å klare seg
sjølv. Foreldra hadde lite formell utdanning men oppmuntra likevel sonen til å
ta universitetsutdanning (Manger & Lillejord & Nordahl & Helland
2013, s.242).
Forventning om mestring
Først og fremst seier Bandura at ein må forstå åtferda til eleven ved å
forstå forholda i eleven og i miljøet til eleven. Faktorane i barnet
er kunnskap, ferdigheter, biologen og forventning om mestring etc. Miljøet kan vere foreldra, tilbakemeldingane
frå læraren etc. Det er for eksempel viktig at foreldra støtter skulegangen og
at medelevar liker skulen heller enn å misslike den (Manger et al. 2013, s.242-243).
Personen, miljøet og åtferda heng tett saman og påverkar kvarandre (Manger et
al. 2013, s.245).
Når ein elev blir stilt overfor ein bestemt oppgåve vil han ha ein
personlig oppfatning av sin eigen personlige kompetanse og effektivitet. Personer
som har sterk oppleving av at dei kan mestre, ser ut til å rette oppmersomheita
mot oppgåvas krav og minimaliserer mulige vanskar. For å løyse ei oppgåve
trengs det evner, kunnskap og ferdigheter men ein må også kunne omsette dette
til effektive handlingar, spesielt når ein står overfor særlig vanskelige
oppgåver. Det er då ein kan sjå forskjell på kven som har ei høg forventning om
mestring og kven som ikkje har det.
Forventninga om mestring er kontekstavhengig. Sjølv om ein har god forventing
om mestring for å skrive ein stil i norsk treng ein ikkje har forventning om å
kare norskprøva veka etter. Å forvente at ein mestrer ei oppgåve måler ikkje
kor god ein er i eit fag men kor godt ein kan klare akkurat den oppgåva som ein
står over for akkurat då (Manger et al. 2013, s.246-247).
Bandura nemner fire forskjellige kjelder til forventning om mestring
hjå personar; autentiske mestringsopplevingar, vikarierande erfaringar, sosial
overtaling og fysiologiske og emosjonelle relasjonar.
Autentiske
mestringsopplevingar:
Av alle kjeldene til mestring er det denne som er den viktigaste. Det
er først og fremst reelle, eller autentiske mestingsopplevingar som skaper ei
forventning om mestring. Ønsker ein å lære nokon å spele gitar, er noko av det
viktigaste å gi dei reelle mestringsopplevingar nettopp med det å spele gitar (Manger
et al. 2013, s.251). Gjennom familien, skulen og fritida kan ein bygge opp forventingar
om mestring som i sin tur kan gi ein positiv sjølvoppfatning. Den positive
sjølvoppfatninga kjem ved at ein har hatt mange gode reelle erfaringar der ein
har løyst oppgåver innanfor eit visst felt,
som for eksempel innanfor eit skulefag eller ein idrett. Det er likevel
ikkje slik at ein bygger ein god forventing om mestring viss ein berre har
oppgåver som ein alltid mestrer. Då vil ein lett kunne gi opp når ein vert
stilt overfor ein vanskeleg oppgåve. Oppgåvene ein mestrer må gi såpass mykje
motstand at ein får øvd seg i å anstrenge seg for å nå eit mål. Då vert ein
uthalden og betre rusta til å snu nederlag til seier ved å ta kontroll over situasjonen
og eigne handlingar (Manger et al. 2013, s.252).
Vikarierande erfaring:
Vikarierande er erfaring får ein ved å observere andre utføre ei
handling som ein ikkje har utført sjølv før. Ved å observere kan ein få ein
forventing om at « viss ho klarer det så kan eg også klare det». Ei slik læring
kan ein gjerne kalle modellæring eller imitasjonslæring (Manger et al. 2013,
s.252). Bandura meiner at menneska lærer i stor grad gjennom modelløring
(Albert Bandura Store Norske Leksikon). I skulen kan elvear utan erfaring i
stor grad få vikarierande erfaring frå andre elevar som allereie har tileigna
seg ein viss kunnskap (Manger et al. 2013, s.253). Bandura skil mellom
rollemodellar som er utsikre før dei gjer ei handling og rollemodellar som
utfører ei handling korrekt med ein gong, utan å vere usikker. Ein rollemodell
som er usikker før han starter og gradvis ser at han kan komme til å klare det
og så klarer det, er ein ideell rollemodell for elever som ikkje har så lett
for å lære raskt. Rollemodellen som gjer handlinga korrekt og trygt vil vere
ein ideell rollemodell for elever som har lett for å lære (Manger et al. 2013,
s.254).
Sosial overtaling:
Ein kan verbalt prøve å overtale ein person til å tru at ein kan klare
noko eller at ein ikkje kan klare noko. For elever er det viktig kva
nøkkelpersonar som foreldre, venner og læraren seier. Når ein skal overtale ein
elev til å tru at ein kan mestre ei oppgåve er det viktig at ein har sett seg
inn i kva eleven kan klare. Då vil den sosiale overtalinga bli mest truverdig.
Å skape ei urealistisk tru på at baret kan mestre ei oppgåve som det ikkje klarer
å mestre, vil bare gi barnet nederlag som igjen vil undergrave trua på at dei
kan mestre slike oppgåver. (Manger et al. 2013, s.255). Det er ikkje bra for
ein elev å fleire gonger bli sett overfor ei oppgåve som ein ikkje kan klare (Manger
et al. 2013, s.256).
Fysiologiske og emosjonelle
relasjonar:
Korppen vår gir oss signal som skjelving, sveitting, muskelspenningar
eller ein kan vere avslappa. Desse signala påverkar måten me løyser oppgåver
på. Har ein låg forventning om mesting aukar spenningsnivået og det auka spenningsnivået
reduserer forventinga om mestring ytterligare. Er forventinga om mestring høg
vil kroppen bli rolegare og ein vil få styrka oppfatninga av at ein kjem til å
mestre den aktuelle oppgåva (Manger et al. 2013, s.256).
Ein
viktig forutsetning for at elevane skal utvikle ein høg forvetning om mestring
er at også læraren har ei høg forventning om mestring. Lærarar med høg
forventning om mestring jobber hardare og er meir uthaldande i møte med elevar
som er vanskelege å undervise (Manger et al. 2013, s.260-261). På same måte som
eit fotballag må ha ei kollektiv forventning om mestring for å lykkes, må heile
skulen og leiinga som ein større sosial enhet eller system, ha ein kollektiv
forventning om mestring (Manger et al. 2013, s.261-262).
Kjelder:
Manger, T., &
Lillejord, S., & Nordahl, T., & Helland, T. (2013). Livet i skolen 1 Grunnbok i pedagogikk og
elevkunnskap: Undervisning og læring (2utg.). Bergen: Fagbokforlaget
